Od początku epoki przemysłowej inżynierowie widzieli związek pomiędzy prawidłowym smarowaniem a żywotnością urządzeń. Wraz z rozwojem technologii można było zaobserwować, jakie koszty finansowe, przestoje i straty jakościowe generuje zaniedbanie spowodowane nieużywaniem w ogóle lub użyciem niewłaściwego środka smarowego. Odpowiednia jakość olejów i smarów jest obecnie szczegółowo opisana w specyfikacjach jakościowych i aprobatach producentów urządzeń.
Dziś środki smarowe są uznawane za element konstrukcyjny współczesnych urządzeń.
Do ich kluczowych ról zaliczamy smarowanie, czyszczenie i chłodzenie węzłów tarcia. Przemysł od kilkudziesięciu lat zwraca również uwagę na aspekty środowiskowe, na spełnianie norm emisyjnych, na awaryjność czy na potencjalne wycieki i skażenia. Przyjmuje się, że gospodarka smarowa powinna być oceniana nie tylko pod kątem kosztów czy zapewnienia prawidłowej eksploatacji, ale również wpływu na środowisko. Użytkownik maszyn i urządzeń ma dwa praktyczne narzędzia wpływające na te aspekty: dobór optymalnego środka smarowego oraz diagnostykę olejową.
Rozwój olejów najbardziej widoczny jest na przykładzie zmian w lepkości olejów stosowanych w samochodach osobowych. W latach 90. często stosowany był olej mineralny o lepkości 15W-40, następnie 10W-40 czy 5W-30. Dzisiaj nowoczesne silniki wymagają lepkości 0W-20, a nawet 0W-16, czy 0W-8, według klasyfikacji SAE. Zmiany te wynikają z norm emisyjnych EURO i w efekcie mają istotny wpływ na ochronę środowiska. Obecnie samochody charakteryzują się dużo niższym zużyciem paliwa i emisją spalin, a używane oleje dłuższymi interwałami wymiany. W przemyśle zmiany technologiczne są dobrze widoczne na przykładzie olejów przekładniowych. Kilkadziesiąt lat temu przekładnie miały duże rozmiary i wymagały olejów mineralnych o wysokich lepkościach. Obecny kierunek, w jakim zmierza branża, to downsizing, czyli mniejsze wymiary urządzeń, mniejsza ilość oleju i więcej mocy.
Środek smarny musi więc wytrzymać zwiększone obciążenia, jednocześnie chroniąc urządzenia przed zatarciem, czy pracować w szerszym zakresie temperatur. Dlatego użytkownicy doceniają jakościowo wyższe oleje syntetyczne, złożone np. z polialfaolefin (PAO). Takie oleje charakteryzują się lepszą stabilnością oksydacyjną i termiczną. ORLEN OIL, rozwijając linie olejów przekładniowych, sięgnął dalej, do olejów opartych na metalocenowej bazie mPAO – zastosowanie takiego oleju bazowego, o bardziej regularnej strukturze wewnętrznej, przełożyło się na finalny produkt o lepszym wskaźniku lepkości, wyższych własności olejów smarnych oraz niższej temperaturze płynięcia. Dzięki temu produkt spełnia zaawansowane wymagania producentów przekładni (potwierdzonych np. aprobatą Flender), ale również ma możliwość smarowania „fill for life” – co istotnie wpływa na aspekty środowiskowe.
Zmiany widoczne są również w podejściu klientów do środków smarowych, którzy doceniają kompleksowe produkty, zapewniające dłuższy czas pracy maszyn. Przełomem było wprowadzenie smarów opartych na sulfonianie wapnia, gdzie unikalna struktura zagęszczacza pozwala uzyskać wyjątkową odporność na wodę, temperaturę czy obciążenia. Smary to oprócz zagęszczacza i dodatków, głównie olej bazowy, dlatego uzyskanie produktów w pełni neutralnych dla środowiska wymaga zastosowania olejów biodegradowalnym. W tym aspekcie producenci mają do wyboru podstawowe oleje roślinne – biodegradowalne – albo zaawansowane syntetyczne oleje estrowe, które zapewniają najwyższy poziom wymagań.
Przydatnym narzędziem dla osób odpowiedzialnych od utrzymania ruchu i produkcji są analizy olejowe, pozwalające lepiej zrozumieć procesy zachodzące w maszynach.
Olej podczas pracy poddawany jest siłom tarcia, obciążeniom termicznym, oksydacji czy zanieczyszczeniom. Pracując w układzie, ma również kontakt z wieloma kluczowymi elementami maszyn, dlatego odpowiednio dobrane badania oleju mogą dostarczyć informacji o jego stanie, możliwości dalszej pracy, ale również o stanie technicznym urządzeń. Dla olejów turbinowych regularnie badane są właściwości antyutleniające, dla olejów hydraulicznych klasa czystości, a dla silników morskich poziom potencjału zobojętniającego kwaśne produkty spalania, czyli TBN. Monitorowanie takich parametrów to rutynowy element eksploatacji urządzeń, z tego powodu niektórzy producenci zamieszczają w instrukcjach techniczno-ruchowych częstotliwość i rodzaj badań, które powinny przejść ich maszyny.
Laboratorium olejowe ma wiele instrumentów do analiz, sprawdzając podstawowe parametry, jak lepkość kinematyczna, zawartość wody czy temperatura zapłonu, jak również ilość ścieru metalicznego, widma FTIR czy zawartości pierwiastków. Dział Serwisu Olejowego Power Service ORLEN OIL posiada standardowe i rozszerzone zestawy badań dla olejów hydraulicznych, silnikowych czy grzewczych. Pojedynczy pomiar pozwala określić stan oleju, natomiast regularna diagnostyka umożliwia obserwacje zachowania poszczególnych parametrów, co przekłada się na predykcję żywotności oleju, jak również wykrycie zmian w pracy maszyn i urządzeń. Pozwala to zmienić charakter gospodarki smarowniczej i utrzymania ruchu.
Zamiast modelu „od wymiany do wymiany”, zgodnej z czasem podanym w instrukcji, możemy przejść na kontrolowaną eksploatację oleju, przedłużenie okresu pracy oraz wychwycenie symptomów pogorszenia się stanu maszyny. Nieplanowane awarie i przestoje są ogromnym kosztem dla zakładów, wielokrotnie większym niż typowe analizy olejowe. Dla przykładu systematyczna analiza podstawowych parametrów pozwala wykryć błędne dolewki olejem o nieprawidłowej lepkości lub zanieczyszczenia oleju silnikowego paliwem. Zwiększający się poziom ścierania ferromagnetycznego pozwala wykryć pojawiające się problemy ze smarowaniem, natomiast analiza pierwiastkowa daje szeroki pogląd na rodzaje i źródła zużycia czy zanieczyszczeń. Komentarze diagnosty olejowego są cennymi wskazówkami dla bezpiecznej i efektywnej gospodarki smarowniczej.
ORLEN OIL, jako odpowiedzialny producent i dystrybutor środków smarowych, oferuje usługi profesjonalnego serwisu olejowego, który kompleksową usługę wykonuje u klienta. Wiedza i doświadczenie serwisantów przekładają się na oszczędności i obniżenie kosztów utrzymania ruchu, jak również gwarancję niezawodnej pracy urządzeń. Wśród usług wchodzących w skład serwisu olejowego zaliczamy m.in. wymianę środka smarowego, badania analizo-kontrolne, czyszczenie instalacji czy monitorowanie systemów smarowania. Więcej informacji o usługach Power Service na stronie www.orlenoil.pl
Autor: Tomasz Szczotka
Serwis Olejowy ORLEN OIL
