W latach 70. XX w. słynny futurolog Alvin Toffler w książce Szok przyszłości napisał, że „zmiany to proces, poprzez który przyszłość wchodzi w nasze życie”. Biorąc pod uwagę dynamikę zmian w otoczeniu, obecnie można zaryzykować twierdzenie, że żyjemy w przyszłości. Z jednej strony doświadczamy transformacji cyfrowej, z drugiej presji na zrównoważony rozwój.

Przyrost liczby informacji (i dezinformacji) jest bardzo duży, a sytuacja geopolityczna nie ułatwia analiz. Tło to stanowi podstawę koncepcji przygotowania serii publikacji o sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju, szerzej rozpoznawalnej przez akronim ESG. W pierwszym artykule przeanalizujemy, czy istnieje związek pomiędzy transformacją w kierunku zrównoważonego rozwoju a utrzymaniem ruchu.

Czym jest ESG?

ESG to koncepcja zrównoważonego rozwoju, która obejmuje trzy filary. Obszar środowiskowy (ang. environmental) dotyczy m.in. kwestii zrównoważonego rozwoju związanych ze zmianą klimatu, zanieczyszczeń, wody i zasobów morskich, ekosystemów i bioróżnorodności oraz wykorzystania zasobów i gospodarki o obiegu zamkniętym. Obszar społeczny wiąże się z podejściem do własnych zasobów pracowniczych oraz osób wykonujących pracę w łańcuchu wartości, a także dotkniętych społeczności i konsumentów i użytkowników końcowych.

Z kolei obszar zarządczy wiąże się z postępowaniem w biznesie, w tym np. ze sposobem postępowania z podwykonawcami czy dostawcami oraz łapówkarstwem. Wbrew pozorom koncepcja ta nie jest nowa, choć mówi się o niej dużo intensywniej przez wprowadzenie zasad sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju w Unii Europejskiej. Definicja zrównoważonego rozwoju została w latach 80 XX w. zaproponowana przez ONZ jako zaspokajanie teraźniejszych potrzeb bez uszczerbku dla zdolności zaspokajania potrzeb przez przyszłe pokolenia, a koncepcja w swoich podstawach zbliżona do ESG – triple bottom line (TBL) została zaproponowana przez Elkingtona w latach 90 XX w.

Jak ESG wpływa na przemysł?

Niektóre z przedsiębiorstw zobowiązane będą do składania – wraz ze sprawozdaniem finansowym – oświadczenia dotyczącego zrównoważonego rozwoju. Jakie kryteria należy spełniać, by podlegać sprawozdawczości, określono w ustawie z dn. 6.12.2024 r. o zmianie o zmianie ustawy o rachunkowości. Co do zasady dotyczą one formy prawnej oraz spełniania dwóch z trzech kryteriów: liczby zatrudnionych, przychodów netto i/lub sumy bilansowej. Wartości tych kryteriów definiowane są w odniesieniu do kolejnych lat, co sprawia, że w obowiązek sprawozdawczy włączone zostają kolejne (coraz mniejsze) jednostki. Jednak nie tylko te kryteria są ważne.

Istotna jest również makroekonomiczna transformacja rynku, która opiera się na założeniu, że podmioty sprawozdające mają pewne informacje (np. związane z emisją gazów cieplarnianych czy osobami zatrudnionymi) egzekwować od przedsiębiorstw stanowiących część ich łańcucha wartości – dostawców, pośredników, firm transportowych. Obowiązek pozyskania informacji od mniejszych jednostek jest odroczony w czasie w wyniku okresu przejściowego, jednak wymagane jest zachowanie należytej staranności. Oznacza to, że mniejsze przedsiębiorstwa coraz częściej będą dostawać prośby np. o wypełnienie kwestionariuszy związanych ze zrównoważonym rozwojem na cele współpracy z podmiotami sprawozdającymi czy o potwierdzenie zgodności działania przedsiębiorstwa z Kodeksem Dostawców zamawiającego.

Innym obszarem transformacji rynku jest zdolność do pozyskania kapitału  i jego koszt. Pojawiają się już produkty bankowe o charakterze zrównoważonym, czego przykładem są kredyty w formule SLL (Sustainability-Linked Loan), w których wysokość marży jest powiązana z realizacją celów w zakresie zrównoważonego rozwoju. Legendami „obrasta” także pokolenie Z, wchodzące na rynek pracy. Z wielu badań wiemy, jak istotne dla nich jest zachowanie równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym. Najważniejszym jednak czynnikiem powinna być dla nas zmiana klimatu, której doświadczamy i która objęta jest konsensusem naukowym. Zmusza na to do przemyślenia wpływu zmian na nasz biznes, ale także do zastanowienia się, jak my – na różnych poziomach – przyczyniamy się do zachodzących zjawisk.

Jak to przełożyć na działania przemysłu?

W kontekście sprawozdawczości ważnym krokiem jest dokonanie oceny podwójnej istotności w zakresie kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem. Oznacza to przemyślenie tematów ESG (określonych w ESRS1) i rozważenie na podstawie danych, czy my mamy wpływ (negatywny bądź pozytywny, rzeczywisty bądź potencjalny) na dane obszary transformacji oraz jako one wpływają na nas. Powiązane z tym jest zbadanie istotności finansowej – czyli tego, jak transformacja jest skorelowana z finansami przedsiębiorstwa (rozważając zarówno przychody, jak i koszty).

Przemyślenia te umożliwią nam lepsze przygotowanie na nadchodzącą przyszłość (a w wymaganych prawem przypadkach – przygotowanie sprawozdania zrównoważonego rozwoju). Jakie kryteria mogą okazać się ważne? Najbardziej intuicyjnym obszarem w przemyśle jest zużycie energii i sposób jej pozyskania. Przykładem jest wykorzystanie sprężonego powietrza, a dokładniej: brak monitorowania strat w wyniku nieszczelności instalacji. Przyczyniają się one do wzrostu zużycia energii poprzez zwiększone obciążenie kompresorów, a dodatkowo utracony jest potencjał wynikający z możliwości wykorzystania instalacji (np. do ogrzewania hali lub innych celów). Innym przykładem jest nieefektywność instalacji energetycznej w hali lub obiektach biurowych, którą zmniejszyć można przez wymianę problematycznej części instalacji określonej w badaniu termowizyjnym.

W kategoriach ESG jest to kryterium sprawozdawcze z obszaru ESRS E1, które wymusza na firmach przemyślenie efektywności energetycznej własnych działań. Biorąc pod uwagę wahania cen energii, podejście oparte o ESG ma zasadność rynkową. Zużycie energii oraz paliw ma swoje odzwierciedlenie również w pomiarze emisji gazów cieplarnianych. Emisyjność GHG pojawia się coraz częściej jako element powiązany z dostawą produktu/usługi dla przedsiębiorstw podlegających sprawozdawczości. Jest to związane ze sposobem raportowania emisyjności zgodnie z Protokołem GHG, który zawiera trzy zakresy.

Dwa pierwsze dotyczą przedsiębiorstwa raportującego, a zakres trzeci – wspomnianego łańcucha wartości. Zgodnie z innym kryterium – woda i zasoby morskie – istotne jest zużycie/pobór wody w procesach produkcyjnych, co składnia do przemyślenia możliwości i zasadności rozwiązań opartych o obieg wody szarej. Projekty takie są już wprowadzane w przedsiębiorstwach i na terenach gmin poprzez np. zawracanie wody używanej do mycia rąk w celu spłukiwania toalet, budowę zbiorników retencyjnych i wykorzystanie deszczówki. Co ważne, umożliwia to zmniejszenie kosztów zużycia wody, ale także opłat środowiskowych (tzw. podatek od deszczu).

Zarówno z perspektyw ESG, jak i szerszych zmian zachodzących w dokumentacji Unii Europejskiej coraz ważniejsza staje się gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym redukcja zużycia materiałów w procesie produkcyjnym. Wykorzystanie maszyn i urządzeń do precyzyjnego projektowania i wytwarzania produktu zmniejsza odpad. Dodatkowym aspektem jest rozważenie, czy to, co w procesie produkcyjnym naszej firmy stanowi odpad, może być wejściem do innego procesu – często w innej firmie. Działania takie prowadzą nas ku symbiozie przemysłowej i rozsądniejszemu korzystaniu z zasobów.

Z zakresu społecznego w kontekście produkcji ważne jest m.in. podejście do kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym bezpieczeństwo użytkowania maszyn i urządzeń mierzone m.in. liczbą wypadków i skalą ich skutków. W kontekście nadchodzących regulacji wprowadzone zostaną m.in. cyfrowe instrukcje, co wpłynie na dostępność informacji dla pracowników i uwzględnianie cyberbezpieczeństwa w procesie projektowania maszyn, co wiąże się z ładem korporacyjnym.

Podsumowanie

Zmiany, które zachodzą w obszarze zrównoważonego rozwoju, są wprowadzane przez wiele regulacji formalno-prawnych na poziomie Unii Europejskiej. Jedną z nich jest dyrektywa CSRD regulująca kwestie ESG, jednak pamiętać należy, że jest to element szerszej perspektywy ujętej w Europejskim Zielonym Ładzie. Wymaga ona od przedsiębiorstw szerszego pomiaru własnej działalności – nie tylko poprzez wyniki finansowe, ale także poprzez wpływ na otoczenie. Dodatkowo wymusza spojrzenie zarówno dotyczące wpływu przedsiębiorstwa na daną kwestię zrównoważonego rozwoju, jak i wpływu zmian w otoczeniu na działalność biznesową. Oczywiście zmiana ta stanowi dodatkowe obciążenie formalno-prawne, jednak rozsądne podejście może nam wszystkim zapewnić lepszą przyszłość.

Rzetelne podejście do sprawozdawczości i transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju przyczynia się do obniżenia kosztów działania przedsiębiorstwa, uzyskania lepszej wiedzy na temat ryzyk biznesowych w zmieniającym się świecie oraz budowanie konkurencyjnej pozycji w oparciu o „kryteria jutra”.

autor:

dr Joanna Czerepko, dyrektorka ds. certyfikacji ESG w GCB Sp. z o.o. oraz kierowniczka studiów podyplomowych Menedżer ESG na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego. Zawodowo związana ze zrównoważonym rozwojem i ESG – zarówno przez realizację projektów, jak i prowadzenie badań i publikację artykułów.